Na aldea de Xistrás, entre carballos vellos e regueiros que murmuraban segredos co vento, vivía Xanduca, unha moza de ollos coma as fontes e voz que facía tremer os paxaros nos niños.
Era cantareira e pandeireteira, como a súa avoa, e como tantas mulleres da tradición oral galega que gardaron a historia, os sentimentos e a loita na súa voz e nas mans, cando os libros calaban e os silencios eran obrigas.
A voz de Xanduca: canto de memoria e loita nas aldeas galegas
Cada serán, ao rematar o día, Xanduca sentaba na eira e cantaba. Coa súa pandeireta, feita do coiro dun carneiro que ela mesma curtiu, marcaba o ritmo dos cantares de traballo, das regueifas vellas, das coplas de amor e de loita. A súa voz non era só música: era memoria, era forza, era cura.
Contaban os vellos que, unha noite de lúa nova, cando o demo andaba solto polas corredoiras, a voz de Xanduca fixo recuar a sombra que levaba anos espreitando a aldea. Foi unha noite en que os cans calaron e os nenos non soñaron. Pero ela cantou, forte e valente, e as pedras do muíño volveron xirar, coma se a vida tamén puidese regresar co son.
Pasaron os días e chegou un señor da cidade cun gravador e lentes de ouro. Quixo levar a súa voz “para o mundo”, dixo, coma quen recolle a auga dun regato e cre que xa ten o río. Pero Xanduca negouse. Sabía que a súa voz pertencía ao vento, ás eiras, á xente, non ás caixas.
Así foi como a música tradicional galega seguiu viva en Xistrás, transmitida de boca en boca, de man en man, entre as novas cantareiras que aprendían dela. Hoxe, se vas por alí, aínda podes escoitar o son dunha pandeireta ao luscofusco. E dise que, cando canta a moza nova, as pedras do vello muíño, aínda que xa non moen, fan eco do que foron.
Porque a voz de Xanduca, coma as raíces dun carballo, nunca deixa de medrar.