O Día das Letras Galegas 2025 rende homenaxe ás cantareiras, mulleres que coa súa voz e co seu saber popular preservaron e transmitiron durante séculos a memoria, a identidade e a lingua galegas.
A Real Academia Galega (RAG) salienta así a importancia da poesía oral tradicional como alicerce da nosa cultura, recoñecendo por vez primeira de forma colectiva a unha tradición viva e comunitaria que medrou arredor da palabra cantada.
Día das Letras Galegas 2025: Homenaxe ás cantareiras, as voces do pobo
A RAG decidiu dedicar esta edición a sete representantes deste universo feminino e musical:
- Adolfina e Rosa Casás Rama, de Cerceda;
- Eva Castiñeira Santos, de Muxía; e
- Manuela Lema, Teresa García Prieto, Prudencia Garrido e Asunción Garrido, integrantes das históricas Pandeireteiras de Mens, de Malpica de Bergantiños.
Fonte: Fondo da Agrupación Folclórica Aturuxo. Arquivo do Patrimonio Oral da Identidade (APOI) do Museo do Pobo Galego
A homenaxe non se limita aos seus nomes individuais, senón que se estende a todas aquelas mulleres que, dende aldeas e parroquias, mantiveron viva a tradición oral galega ao longo dos séculos. Coas súas voces, coas súas coplas e co compás da pandeireta, foron portadoras dunha cultura que se transmitía de xeración en xeración sen pasar por libros nin academias.
A poesía oral como fundamento cultural
O saber das cantareiras fundaméntase na oralidade, na capacidade de transformar a vida cotiá en cantiga e de fixar a historia comunitaria nun refrán ou nunha melodía. Estas mulleres foron ao tempo poetas, músicas e cronistas populares. En festas, fiadeiros ou seráns, as súas voces conformaron un arquivo colectivo da experiencia galega: o amor, a emigración, o traballo, o sufrimento ou a esperanza.
A RAG salientou na súa decisión o valor literario destas expresións, moitas veces esquecidas ou subestimadas polo seu carácter oral e colectivo. Ao dedicarlle o Día das Letras Galegas ás cantareiras, a Academia reabre o debate sobre que se entende por literatura e amplía o seu abano máis alá do texto escrito.
Un Día das Letras que se escoita
A celebración deste ano está a ter unha forte carga emocional e simbólica. A sesión extraordinaria da RAG desenvolverase en Malpica de Bergantiños, berce das Pandeireteiras de Mens, como epicentro desta homenaxe. Ademais, escolas, asociacións culturais, concellos e centros sociais de toda Galicia prepararon concertos, obradoiros de canto tradicional, recitais e exposicións que recuperan a música e as coplas das nosas avoas.
Tamén cómpre destacar que a palabra “cantareira” foi escollida como Palabra do Ano 2024. Este foi un xesto que confirmaba o lugar central que esta tradición ocupa na conciencia colectiva actual.
Un canto á resistencia cultural
Nun tempo en que as linguas minorizadas loitan por manter a súa presenza nos espazos públicos e nos hábitos cotiáns, a homenaxe ás cantareiras converte este Día das Letras Galegas nun acto de resistencia cultural. As súas voces lembran que a lingua non é só un código de comunicación, senón un xeito de sentir e de estar no mundo.
Celebrar as cantareiras é tamén reivindicar a centralidade das mulleres no corazón da cultura galega. Elas foron a rede que mantivo viva a palabra cando todo ao redor se volvía silencio. A súa contribución é un legado que hoxe se recoñece con xustiza e gratitude.